Từ lâu, chiếc nón lá không còn đơn thuần là vật che nắng, che mưa gắn liền với cuộc sống của người dân Nam Bộ mà hình ảnh của chiếc nón lá còn là biểu tượng của văn hóa Việt Nam và ngày nay, nét văn hóa ấy vẫn được một số làng nghề gìn giữ.
Tuy thu nhập không cao, nhưng nghề chằm nón lá ở kênh Xẻo Xào (ấp Thới Thuận A, thị trấn Thới Lai, huyện Thới Lai, TP.Cần Thơ) vẫn tồn tại với thời gian.
Không biết làng nghề này có từ bao giờ chỉ biết Cứ đời trước truyền lại cho đời sau, nghề chằm nón duy trì đến tận bây giờ và có những người trên 50 năm làm nghề chằm nón nơi đây, trước đây, cứ chằm vài cái là đem vô chợ, đứng bán từng cái.Cũng có khoảng thời gian, nón lá Xẻo Xào đắt hàng đến mức thương lái đến từng hộ gia đình đặt hàng, ứng tiền trước, khi nào chằm đủ nón lấy sau. Ngày nay, nón lá không còn được sử dụng phổ biến như xưa chủ yếu chỉ còn phụ nữ ở nông thôn sử dụng.mặc dù vậy, nón lá Xẻo Xào chưa bao giờ ế, theo định kỳ hàng tháng thương lái sẽ đến lấy đem sang vùng khác để bán.
Làm ra một chiếc nón là cả một quá trình dài với nhiều khâu khác nhau từ làm mô (khung), chuốt vành, đan lá, chằm nón… tất cả đều cần sự khéo léo và tỉ mỉ. hồi xưa nón làm bằng lá buông, bây giờ thay bằng lá mật cật lấy từ Huế vào. Vành nón bằng trúc được vót tỉ mỉ. Ban đầu nón lá Cần Thơ được làm với khuôn 15 vành. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của nón lá miền trung nên về sau thay đổi làm 16 vành như hiện nay. Vành được kiềng lên mô nón, sau đó tiến hành lợp lá với hai lớp đều nhau.
Người thợ vừa khâu, vừa giữ cho kết lá đều. Chỉ may được lựa chọn tỉ mỉ trên cơ sở bền, mảnh và trong. Nón lá sau khi được hoàn thành sẽ được quét một lớp dầu bóng pha với xăng nhằm chống thấm nước, tăng độ bóng, độ bền cho sản phẩm. Tùy theo khoảng cách của từng mũi kim mà người ta phân biệt ra nón thưa và nón dày. Người ta chọn mua một chiếc nón đẹp trên cơ sở chiếc nón ấy có bền hay không, đan dày hay thưa, vành vót vừa hay nhỏ.
Một trong những đặc điểm khiến nón lá Cần Thơ được ưa chuộng là vì chiếc nón lá mượt mà và bền bỉ chắc chắn.
Nhìn những chiếc nón lá tại làng Xẻo Xào làm ra , dù là những người khó tính nhất cũng phải xuýt xoa “như vầy mới là nón lá Cần Thơ” và sẵn sàng bỏ giá cao để mua chúng. Những lần có quảng bá nghề chằm nón lá ở Cần Thơ những nghệ nhân tại làng nghề này thường xuyên được mời đi biểu diễn , điều đó làm họ tự hào và hạnh phúc nhất.
Nghề chằm nón cực là vậy nhưng thu nhập cũng chẳng được bao nhiêu. Người chằm nón gỏi nhất nơi đây mỗi ngày cũng chỉ làm được hai chiếc nón, sau khi trừ hết tất cả các chi phí chỉ lời được vài chục ngàn đồng, đủ trang trải cho cái ăn cái mặc.Ấy vậy mà họ vẫn gắng bó với nghề dường như sự yêu nghề đã ăn sâu vào máu thịt họ nên dù có vất vả và thu nhật bấp bênh nhưng họ vẫn không bỏ nghề.
Ở làng này, mỗi gia đình đều truyền dạy nghề làm nón cho con cái họ (dù con cái họ có được ăn học và thành tài) đế nhớ về cái nghề gia truyền của tổ tiên và cái nghề ấy đã góp phần nuôi họ lớn khôn như ngày nay.
Dù không nổi tiếng như làng nón lá Tây Hồ của Thừa Thiên Huế nhưng cái Tên làng nón Xẻo Xào của Cần Thơ đã đi vào lòng con người Cần Thơ và cho ra đời rất nhiều chiếc nón sắc sảo, tỉ mỉ hơn hết là những người thợ nơi đây lúc nào cũng cần mẫn, yêu nghề và đầy nhiệt huyết. Nếu có dịp về Cần Thơ và muốn tham quan các làng nghề truyền thống các bạn hãy nhớ đến với làng nón Xẻo Xào nhé!
